Co to są sterydy i jakie mają skutki uboczne? Czym są naturalne sterydy? (2023)

Sterydy sąbardzo popularnymi lekami, wykorzystywanymi wniemal każdej dziedzinie medycyny – bardzo dobre efekty przynosi ich stosowanie wchorobach skóry, schorzeniach reumatologicznych, astmie czychorobach zapalnych jelit. Pomimo swych licznych zalet, sterydy takjak wszystkie leki, mogą powodować liczne działania niepożądane, dlatego przedich zastosowaniem warto dokładnie zaznajomić się zpotencjalnymi skutkami ubocznymi tejgrupy preparatów. Jak działają sterydy, wjakich wskazaniach się jestosuje orazjakie działania niepożądane mogą powodować?

Cotosąsterydy?

Glikokortykosteroidy, potocznie określane mianem sterydów, sątohormony wytwarzane wwarstwie pasmowatej kory nadnerczy. Ich właściwy poziom jest niezbędny doprawidłowego funkcjonowania organizmu – glikokortykosteroidy odpowiadają m.in.zaochronę narządów wrażliwych nabrak glukozy (mózgu iserca), zapewniają odporność nastres (fizyczny, psychiczny, głodzenie) iszkodliwe bodźce środowiskowe orazdziałają przeciwzapalnie.

Nawzór naturalnych hormonów wyprodukowano syntetyczne glikokortykosteroidy (będące chemiczną pochodną kortyzolu), które bardzo szybko stały się jedną znajczęściej stosowanych wmedycynie grup leków. Poprzez modyfikację cząsteczek uzyskano związki obardzo dobrej przyswajalności, charakteryzujące się jeszcze silniejszym działaniem przeciwzapalnym iimmunosupresyjnym.

Jak działają sterydy?

Profil działania glikokortykosteroidów jest bardzo szeroki iobejmuje właściwości:

• przeciwzapalne – sterydy sąnajsilniejszymi lekami odziałaniu przeciwzapalnym, cojest wykorzystywane wleczeniu wielu schorzeń oetiologii zapalnej np.choroby Leśniowskiego-Crohna;
  przeciwuczuleniowe;
• immunosupresyjne – sterydy stosowane wwysokich dawkach hamują nadmierną odpowiedź układu odpornościowego, cowykorzystywane jest wleczeniu chorób opodłożu autoimmunologicznym;
• przeciwobrzękowe (uszczelniające naczynia krwionośne);
• antagonistyczne względem witaminy D – sterydy wzmagają wydalanie wapnia zorganizmu;
• antyproliferacyjne – zmniejszają intensywność podziałów komórkowych;
• zwiększenie liczby płytek krwi (trombocytów);
• przejściowe podwyższenie liczby białych krwinek (leukocytoza) znastępczą leukopenią – obniżeniem liczby leukocytów;
• działanie diabetogenne – glikokortykosteroidy powodują podwyższenie poziomu glukozy wekrwi.

Wyżej wymienione właściwości glikokortykosteroidów odpowiadają zarówno zaich korzystny efekt terapeutyczny wprzypadku wielu schorzeń, jak izawystępowanie dokuczliwych działań niepożądanych, zwłaszcza wprzypadku długotrwałej sterydoterapii.

Kiedy stosować sterydy?

Wskazania dostosowania sterydów możemy podzielić nadwie główne grupy:

• terapia substytucyjna – stosowana wprzypadku niewydolności kory nadnerczy (choroba Addisona, stan poobustronnym usunięciu nadnerczy). Sątostany kliniczne, wktórychnadnercza pacjenta nieprodukują dostatecznej ilości glikokortykosteroidów, cojest groźne dla życia iwymaga substytucji tych hormonów. Pacjenci dokońca życia muszą przyjmować hydrokortyzon wmałych dawkach – jest toterapia mająca zapewnić jego fizjologiczne stężenie worganizmie (takie samo jak uosób zdrowych).
• objawowo wróżnych schorzeniach nieendokrynologicznych zpowodu właściwości przeciwzapalnych, przeciwalergicznych iimmunosupresyjnych sterydów.

Lista jednostek chorobowych stanowiących wskazanie dostosowania glikokortykosteroidów jest bardzo długa. Sterydy sąpodstawowymi lekami wykorzystywanymi wleczeniu schorzeń skóry, chorób autoimmunologicznych orazniektórych nowotworów (np.białaczek).

Najczęstszymi wskazaniami dosterydoterapii są:

• astma oskrzelowa;
• różnego rodzaju schorzenia opodłożu autoimmunologicznym, takie jak toczeń rumieniowaty układowy, choroba Leśniowskiego-Crohna, kłębuszkowe zapalenia nerek, celiakia,
• reumatoidalne zapalenie stawów, zapalenie wielomięśniowe;
• choroby skóry np.atopowe zapalenie skóry, pęcherzyca, rumień guzowaty;
• pokrzywka iwstrząs anafilaktyczny;
• uczulenia naleki;
• użądlenia pszczół;
• obrzęk mózgu;
• stany zapalne stawów ikości;
• ostre zakażenia, takie jak sepsa izespół ostrej niewydolności oddechowej;
• przeszczepy narządów – sterydy podaje się wcelu zapobiegania ileczenia odrzucenia przeszczepu (właściwości immunosupresyjne).

Wpraktyce, glikokortykosteroidy sąbardzo powszechną iuniwersalną grupą leków, szeroko stosowaną przezlekarzy niemal wszystkich specjalności. Glikokortykosteroidy mogą być stosowane doustnie, dożylnie, domięśniowo, wziewnie lub miejscowo wpostaci maści, kremów lub żelu (wchorobach skóry). Dawkę potrzebną doosiągnięcia efektu terapeutycznego należy zawsze ustalać indywidualnie dla pacjenta iokresowo jąmodyfikować zgodnie zaktywnością choroby. Wmiarę możliwości najlepiej jest podawać glikokortykosteroidy wjednej dawce rano, aby naśladować fizjologiczny rytm dobowy wydzielania kortyzolu. Jeżeli konieczne jest podanie drugiej dawki, wówczas powinna być toniższa dawka wporze obiadowej. Kończąc długotrwałe leczenie glikokortykosteroidami należy stopniowo zmniejszać dawki, ponieważ przy nagłym odstawieniu leku istnieje niebezpieczeństwo powikłań będących następstwem atrofii (zaniku) nadnerczy.

Jakie sąrodzaje sterydów?

Sterydy możemy podzielić zewzględu naczasu działania. Wyróżniamy glikokortykosteroidy okrótkim, pośrednim orazdługim czasie działania.

Glikokortykosteroidy krótkodziałające (do12 h):

• hydrokortyzon – syntetycznie otrzymywany preparat farmaceutyczny kortyzolu, któryjest wykorzystywany wprzewlekłym leczeniu substytucyjnym upacjentów zpierwotną/wtórną
• niewydolnością kory nadnerczy;
• prednizon;
• prednizolon;
• metyloprednizolon – metodą pulsacyjną (raz nakilka tygodni) stosuje się gowimmunosupresji upacjentów poprzeszczepieniu narządów.

Glikokortykosteroidy opośrednim czasie działania (12-36 h):

• triamcynolon

Glikokortykosteroidy odługim czasie działania (> 36 h):

• deksametazon;
• betametazon.

Preparaty długodziałające wpostaci dożylnej idomięśniowej stosowane sąwostrych stanach zagrożenia życia, np.wobrzęku mózgu. Dostępne sątakże preparaty miejscowe (naskórę, dooczu, aerozole, preparaty dostawowe). Betametazon przechodzi przezłożysko izewzględu naswoje właściwości podawany jest pacjentkom zzagrażającym porodem przedwczesnym – przenika ondopłuc płodu istymuluje wnich produkcję surfaktantu, tym samym przyspieszając dojrzewanie płuc, coznacząco zwiększa szanse wcześniaka naprzeżycie.

Glikokortykosteroidy uporządkowane wkolejności podwzględem siły działania (odnajsłabszego donajsilniejszego) przedstawiają się następująco:

• hydrokortyzon;
• prednizon iprednizolon;
• metyloprednizolon;
• triamcynolon;
• betametazon;
• deksametazon.

Doglikokortykosteroidów wziewnych stosowanych wleczeniu astmy iprzewlekłej obturacyjnej choroby płuc (POChP) zaliczamy:

• flutykazon;
• budezonid;
• cyklezonid.

Wleczeniu schorzeń dermatologicznych wykorzystywane sąglikokortykosteroidy dostosowania miejscowego (wpostaci maści, kremów, żelów, płynów). Zostały one podzielone na4 grupy wzależności odsiły działania. Donajsłabszych preparatów należą hydrokortyzon 0,5 i1%, deksametazon 0,1-0,2% orazmetyloprednizolon 0,25%. Preparaty bardzo silne, stosowane wprzypadku rozległych inasilonych zmian skórnych topropionian klobetazolu orazdipropionian betametazonu.

Stopień penetracji glikokortykosteroidów jest różny wzależności odobszaru skóry – bardzo dobrze wchłaniają się one wokolicach twarzy, wfałdach skórnych orazwokolicach genitalnych. Wzwiązku ztym doleczenia zmian skórnych zlokalizowanych wobszarze twarzy, nabłonach śluzowych orazwokolicy narządów płciowych zalecane sąsłabe glikokortykosteroidy, aczas ich stosowania powinien być jak najkrótszy.

Wprzypadku glikokortykosteroidów miejscowych, skuteczną metodą pozwalającą nadługotrwałą remisję choroby skóry przy równoczesnym zwiększeniu bezpieczeństwa leczenia jest terapia naprzemienna – umożliwia ona zredukowanie całkowitej dawki sterydów. Polega ona nastosowaniu glikokortykosteroidów naprzemiennie (codrugi dzień) zobojętną bazą, czyli obojętnym dla skóry preparatem okonsystencji kremu.

*surfaktant – substancja powierzchniowo-czynna, którazmniejsza napięcie wpęcherzykach płucnych, tym samym zapobiegając ich zapadaniu się wtrakcie wydechu. Surfaktant zaczyna być produkowany podczas ciąży wpłucach płodu około 26 tygodnia ciąży, dlatego pacjentki zzagrażającym porodem przedwczesnym przedukończeniem 34 tygodnia ciąży powinny jednorazowo otrzymać profilaktyczną dawkę glikokortykosteroidów, które wykazują działanie pobudzające produkcję surfaktantu wpęcherzykach płucnych płodu.

Jakie sąskutki uboczne sterydów?

Nawet bardzo duże pojedyncze dawki sterydów niewywołują zazwyczaj żadnych niebezpiecznych działań niepożądanych. Również krótkotrwała terapia (do7 dni) zwykle niewiąże się zwystępowaniem skutków ubocznych. Długotrwałe stosowanie nawet niskich dawek glikokortykosteroidów stanowi istotne ryzyko rozwoju działań niepożądanych, dlatego takważne jest dokładne przeanalizowanie przezlekarza wskazań dowłączenia tych silnie działających leków doterapii długoterminowej.

Działania niepożądane sterydów możemy podzielić na:

a). ogólnoustrojowe:

• zespół Cushinga – zespół różnorodnych objawów klinicznych spowodowanych nadmiarem glikokortykosteroidów wekrwi. Zespół ten charakteryzuje się występowaniem:
• otyłości centralnej znagromadzeniem tkanki tłuszczowej wokolicy twarzy, karku (tzw. “bawoli kark”) orazbrzucha;
• zaników mięśni kończyn;
• uogólnionego ścieńczenia skóry;
• nadmiernego apetytu;
• podwyższonego ciśnienia tętniczego krwi;
• bólów kostnych;
• zaburzeń psychicznych
• nadciśnienie tętnicze;
• wzrost ryzyka infekcji ireaktywacji utajonych zakażeń;
• wrzody żołądka (poprzez zwiększoną tendencję dozakażeń bakterią Helicobacter pylori);
• opóźnienie gojenia się ran;
• atrofia (zanik) mięśni, skóry itkanki tłuszczowej;
• spowolnienie wzrastania udzieci;
• hamowanie kościotworzenia – wzrost ryzyka osteoporozy;
• działanie diabetogenne – ryzyko wystąpienia cukrzycy;
• zwiększone łaknienie wtórnie prowadzące donadmiernego przyrostu masy ciała ubardzo wielu pacjentów;
• zatrzymywanie sodu iwody worganizmie (obrzęki) przy wzmożonej utracie potasu (tendencja dowystępowania zaburzeń rytmu serca);
• wzrost ryzyka zakrzepicy naczyń;
• zaburzenia miesiączkowania ukobiet;
• zaburzenia snu;
• zmiany psychiczne – patologiczne podwyższenie (działanie euforyzujące) lub obniżenie nastroju (działanie depresjogenne). Nieda się przewidzieć wpływu sterydów nanastrój udanego pacjenta, auosób zjuż istniejącymi schorzeniami psychicznymi, włączenie doterapii sterydów może skutkować rozwojem stanów psychotycznych;
• wzrost ciśnienia śródczaszkowego (zwłaszcza udzieci);
• wzrost ciśnienia śródgałkowego (wewnątrz gałki ocznej) – ryzyko rozwoju jaskry izaćmy.

miejscowe (obserwowane wprzypadku stosowania glikokortykosteroidów miejscowo np.wpostaci wziewnej lub wpostaci maści bezpośrednio naskórę):

• grzybica jamy ustnej izatok;
• chrypka orazkaszel;
• alergia kontaktowa;
• teleangiektazje – poszerzenia drobnych naczyń krwionośnych wskórze;
• utrwalony rumień skórny;
• nadmierne owłosienie;
• trądzik posteroidowy;
• zapalenie mieszków włosowych;
• zapalenie okołoustne;
• zanik skóry irozstępy;
• zapalenie skóry;
• odbarwienia iprzebarwienia skóry.

Jak widać, lista działań niepożądanych glikokortykosteroidów jest naprawdę obszerna, aosobnicza podatność narozwój skutków ubocznych jest bardzo zmienna inieprzewidywalna – ujednego chorego mogą one pojawić się już pokilku tygodniach stosowania leku wniewielkich dawkach, zaś inny pacjent niezaobserwuje działań niepożądanych nawet pokilkumiesięcznym stosowaniu sterydów.

Czym sąnaturalne sterydy?

Donaturalnych glikokortykosteroidów zaliczamy kortyzol, kortyzon orazkortykosteron, które wytwarzane sąwwarstwie pasmowatej kory nadnerczy (parzystych narządów wewnątrzwydzielniczych, zlokalizowanych nagórnych biegunach nerek). Najważniejszym spośród nich jest kortyzol, któregoprodukcja iwydzielanie sąściśle regulowane przezhormon przysadkowy – adrenokortykotropinę (ACTH). Zkolei wydzielanie ACTH uzależnione jest odprodukowanej wpodwzgórzu kortykoliberyny (CRH). Regulacja pomiędzy tymi hormonami odbywa się nazasadzie ujemnego sprzężenia zwrotnego, cooznacza, żewzrost stężenia ACTH pobudza wydzielanie kortyzolu, natomiast znaczny wzrost poziomu kortyzolu hamuje dalszą produkcję ACTH. Wten sposób worganizmie utrzymywana jest równowaga hormonalna.

Czywiesz że: zaodkrycie hormonów kory nadnerczy, ich struktury chemicznej orazbiologicznego działania w1950 roku reumatolog Philip Hench orazchemik Edward Kendal otrzymali Nagrodę Nobla?

Kortyzol określany jest mianem “hormonu stresu”, gdyżwydziela się m.in.wobliczu nagłego zagrożenia. Jego celem jest mobilizacja organizmu do“walki lub ucieczki” – wzrost wydzielania kortyzolu wsytuacji stresowej (wysiłek fizyczny, głodzenie, silny stres psychiczny) prowadzi dozwiększenia stężenia glukozy wekrwi, gdyżwtakich momentach znacząco rośnie zapotrzebowanie nanią. Sama nazwa “glikokortykosteroidy” wskazuje nawpływ tejgrupy hormonów napoziom glukozy wekrwi. Stężenie kortyzolu wekrwi wykazuje rytm dobowy – największy poziom osiąga wgodzinach wczesnoporannych, zaś najniższy opółnocy. Cociekawe uosób mających pracę zmianową (zwłaszcza nocną), cykl ten może zostać zaburzony, cowiąże się znegatywnymi konsekwencjami zdrowotnymi dla organizmu. Wterapii substytucyjnej syntetyczne glikokortykosteroidy podaje się rano – matonacelu naśladowanie wyżej opisanego naturalnego procesu wydzielania tych hormonów.

Zapamiętaj: Donaturalnych glikokortykosteroidów zaliczamy kortyzol, kortyzon orazkortykosteron, które wytwarzane sąwwarstwie pasmowatej kory nadnerczy (parzystych narządów wewnątrzwydzielniczych, zlokalizowanych nagórnych biegunach nerek).

Glikokortykosteroidy tohormony steroidowe naturalnie występujące wnaszym organizmie, produkowane wwarstwie pasmowatej kory nadnerczy. Donaturalnych glikokortykosteroidów zaliczamy kortyzol, kortyzon ikortykosteron. Najczęściej podpojęciem sterydów rozumiemy związki syntetyczne produkowane nawzór naturalnie występujących worganizmie hormonów. Zewzględu naswoje właściwości przeciwzapalne, przeciwuczuleniowe, przeciwobrzękowe iimmunosupresyjne, mają one bardzo szerokie zastosowanie wewspółczesnej medycynie. Poszczególne rodzaje glikokortykosteroidów różnią się między sobą siłą iczasem działania, dlatego rodzaj leku powinien być dostosowany dokonkretnego pacjenta ijego schorzenia. Donajczęstszych ogólnoustrojowych działań niepożądanych sterydoterapii zalicza się zespół Cushinga, nadciśnienie, zaniki mięśni, osteoporozę, wzrost łaknienia orazupośledzone gojenie się ran. Sterydy powinny być stosowane jak najkrócej, wminimalnych skutecznych dawkach, aich odstawianie musi odbywać się stopniowo, podścisłym nadzorem lekarza.